S - online-Mitmachwörterbuch Wittgensteiner Platt

     online - Mitmachwörterbuch Wittgensteiner Platt
                         http://www.wittgensteiner-platt.de
                                              Hgg. von Dr. Peter Kickartz
Title
Direkt zum Seiteninhalt
Meine Website

Meine Website


Mitmachen
Grammatik
Schreibweise
Autoren
Literaturverzeichnis
Kontakt, Impressum und Teilnahmbedingungen


S

Ssaa - Sunne


saa, saad, gesaad (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph, ) , saare (Wun) gesäd (Fdg, Odf, Rkh, Rph ) –
sagen. Wun.:Präs.: ech saan, u.s.w.; Prät: ech saare, u.s.w.; Konj.: ech saare, u.s.w.; Imp.: sag. Hem: Ech saan, dü saasd, Hä saad... Odf, Fdg: Ech saa... Imperativ: saa, saad, säck/ säg; Hem: sah're - sagte er. Wird mit "werra" oder "fer" angewandt.  "Hä saad werra sei Fraa: ...". "Hä saad fer da Büre:..." Hem: “Dos saad ma ned. Dos saad äs nür su, dos äss awwa ned su gemennd.“ Odf: "Ech  hon naud ze saa. Do saan ech naud zu. Säg naud! On dos höst du gesät? Du säst äach zu allem jo on amen. ech saas ned we-ira. Ech saa de Wohrheid. Ech hon naud gesäd. Dos höste doch gesäd. Wos höt dä da gesäd? " Bgh.: "Dos war eener, dä saade imma..." Wun.:  "Ech doochde, hä saare in dos noch. Hä hot gesaad, hä keme morn noh üch."

Sääch (Fdg) -
Seich. "Haal doch so  kenn laange Sääch."

sääche (Fdg), seeche (Hem, Rld) –
seichen, pissen. Fdg.: „Der schwätzd wie de Sau sääche.“

Saal, Pl. Säle Wun) -
Saal. Wun.: "Der Saal äs ze klää feer die veele Mansche."

Saalz (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rph, Wun) -
Salz. Bgh: "Ned 's Saalz ee da Sobbe vadiene" (nichts verdienen). Wun.: "Mer hunn de Duffel määsdens uhne Saalz gekochd."

Saalzbergwärk
(Odf, Rkh, Rph) -
Salzbergwerk.

saalze (Wun) -
salzen. Wun.: "Die nämmen jo gesaalzene Preise."

saalzerich (Wun) -
salzig. Wun.: "Die Worschd äs ma ze saalzerich."

saalzoarm (Odf,Rkh, Rph) -
salzarm. Odf: "Ech muss saalzoarm ässe."

Saalzsee (Odf, Rkh, Rph) -
Salzsee.

Saand (Bgh, Hem, Rld, Wun) -
Sand.
Wun.: "Mer hun haure Plasderstääne un Saand gelewwerd kreeje."

Saanse/ Saanze PL.: Sanze/ Saanze (Bgh, Bkb, Hem, Rld, Wom, Wun), Säse (Fdg, Odf, Rkh, Rph) -
Sense.Bkb: "Frijjer nahm da Büre de Saanse, da Wetzestee un da Schlogger un ging of de Wesse, em Gros zü meeh." s. Schlogger. Odf: "Ech meeh die Böschonge med da Säse. Die Säse äs stomp, die muss ech erscht hoarn." Wun.: "Dos Groos em Goorde hot da Babba med da Sanse gemeht."

Saanseblod (Wun) -
Sensenblatt.

Saansebääm (Wun) -
Sensenbaum (Stiel der Sense mit Griffen). Wun.: "Da Saansebääm wür ausem junge Aschestamm gemoochd, der en bassende Seireasd hadde."

Saanseblod (Wun) -
Sensenblatt.

Saanserang (Wun) -
Sensenring (Metallring zur Befestigung des Sensenblattes am Sensenbaum). Wun.: "Ds Saanseblood mochde ma merrem Saanserang om Saansebäm fesde."

Sach
(Wun) -
Pflugmesser des alten Spitzpfluges. Wun.: "E Sach äs dos Deel om Plügg, wos da Borre o da Seire eeschneid un wos frieher wie e Mässer aussog."

Sachde (Odf, Rkh, Rph)
(ein) Sachter. Odf: "Dos ärren ganz Sachde." (Ein Leisetreter, ein langsamer Mensch)

sachde/sachte (Bgh, Hem, Odf, Rph, Rld, Rkh, Wun) -
1.  sacht, behutsam, vorsichtig, gefühlvoll; 2. leise, unmerklIch. Odf: "Dä kemmd ganz sachde de Treppe roff. Geh sachde med derm Diache em." Hä ging ganz sachde ewweren Ehre."

Sache
(Wun) -
Sache, Angelegenheit, Vorfall, Umstand . Wun.: "Hä wor seiner Sache ned sicher."Odf: "Dos äas ned mei Sache. Med dä Sache wäall ech naud ze du hon. Die Sache muss aus da Welt geschafft wern. Dos ärren  ganz annere Sachvahaald. E annere Sachlage."

sächs  Hem),  sa(i)chs Wun) -
sechs. (Mit nachfolgendem Subtantiv). Wun.: "Dos Känd hot haure sa(i)chs Stunne Engerrichd."

sächse (Hem), sa(i)chse (Wun) -
sechs (ohne folgendes Substantiv). Wun.:  "Berr emme Ühre sa(i)chse wär ech werrer do sei."

sächzeh (Hem), sa(i)chzäh (Wun) -
sechzehn. Wun.: "Med sa(i)chzäh ginge vo da Schüle ab."

sächzig (Hem), sa(i)chzich (Wun) -
sechzig. Wun.: "Der Mann äs nür sa(i)chzich Johr aald worrn."

Sack/ Sagg (Bgh, Od, Rkh, Rph)  Pl.: Sai)cke (Wun), Dim..  Sa(i)ckelsche (Bgh, Hem, Od, Rkh, Rph) -
Sack. Bgh.: "Immed schlo, derre ee kenn Sagg mieh basd" (jemanden schlagen, daß er in keinen Sack mehr paßt -jemanden kräftig verdreschen, B. Stremmel). Odf: "Dä hött faule Fösche em Sack." Wun.: "Se hunn meh wie zah Sa(i)cke Duffel ausgemocht."

Sackbahnhof (Odf, Rkh, Rph) -
Sackbahnhof.

sacke (Odf, Rk, Rph, Wun) -
sacken, sinken. Odf: "Dos muss sech erschd mol sacke! (Das muss sich erst einmal sacken.) Wenns gesackt äas , da ärres rechdech." Wun.: "Dos Bulwer äs gesackt, es basst itzt."


Saggkann
/ -karrn, Dim.: Saggkannche (Odf, Rkh, Rph) -
Sackkarre.

Sadan (Odf,Rkh,Rph) -
Satan, Teufel. Odf: "Dä hött da Sadan ern."

Sadansbrore (Odf, Rkh, Rph) -
Satansbraten. Odf: "Du bäast en Sadansbrore."

Sadansweib (Fdg, Odf, Rkh, Rph) -
Satansweib. Odf: "Du bäast ein Sadansweib."

Saddel, Pl.: Saddel (Wun) -
Sattel. Wun.. "Dämm hunse naud gekunnd; der setzt werrer fesde em Saddel."

saddelen (Wun) -
satteln. Wun.: "Der hot ds falsche Paard gesaddeld."

Safd/ Saft, Pl.: Sefde (Odf, Rkh, Rph, Wun) -
Saft.

saftech (Odf, Rkh, Rph) -
saftig. Odf: "Dos Fläsch äas safdech. Dä hot derm e safdeje Ohrfeije gegäh.  Dä höt e safdeje Strofe kreje." Wun.: "Der Karle harr e safdijje Strofe ze erworde."

Safdglas (Odf, Rkh, Rph), Saftglos (Rld) -
Saftglas.

Safdlore (Hem, Odf, Rkh, Rph) -
Saftladen.

Safdpresse (Odfd, Rkh, Rph) -
Saftpresse..

Safdsack/Saftsagg (Odf, Rkh, Rph) -
Saftsack. Odf: "Du bäast en aale Saftsagg."(auch: Schimpfwort)

Säffer (Fdg), Söffer (Hem, Rld) -
Säufer.

säh. soog. gesieh (Fdg, Of, Rkh, Rph), säh, saag, gesäh (Wun) -
sehen. Wun.: ech sähn, dü seihsd, hä seihd, mer sähn, ehr sähd, se sähn; Prät.: ech saag, dü saagesd, hä saag, mer saagen, ehr saaged, se saagen,; Konj.: ech sehje, dü sehjesd, hä sehje, mer sehjen, ehr sehjed,t se sehjen; Imp.: säh.  Bgh:. Präs.: ech sähn, dü siehsd, hä siehd, mer sähn, ehr sähd, se sähn; Fdg. Präs.: ech sieh, du seusd, u.s.w. ; Prät.:ech soog,  du soogesd, u.s.w.; Perf.: ech hon gesieh, du host gesieh, .s.w.. Odf.: " Ech kaa naud mieh sieh. Höst du mech ned gesieh. Dä dood grore so, als ob e mech ned gesieh hät. Loss mech mol sieh. Da sieh mol zu. Do käste mol sieh. Sieh zu, wie de ferdech werschd. Hä sog mech ned. Wie siehst du da aus. Ech wall naud heern on naud sieh. Ohne Brell siehn ech ned mieh. Du siehst Gespenster. Du siehst veer leura Bäme da Waald ned mieh. Do siehn ech vo ob." Wun.: "Äs hat der Waa ned kumme säh. Dü seihst kraank aus."

Sahneturte (Odf, Rkh, Rph) -
Sahnetorte.

Säje
, Pl.:Säje (Hem Rld, Wun), Seeje (Odf, Rkh, Rph) -
Säge. Wun.: " De Säje äs noch ned schorb gemochd worrn."

säje (Hem,Rld, Wun), seeje (Odf, Rkh, Rph) -
sägen. Odf.: "Ech seeje de Bäme em. Etze seeje ma noch des Holz."Wun.: "Se hun da Stamm als o Brannhulz gesäjed."

Säjeblood/ Sejeblood (Hem, Rld, Wun) -
Sägeblatt. Wun.: "Es Seejeblood äas stomp."

Säjewerk (Hem, Rld, Wun) -
Sägewerk.

sälde (Wun) -
selten. Wun.: "Darr ärren säldene Gast ee insem Haus."

Sale, Pl. Sale  (Wun) -
Salweide (Salix caprea). Wun.: "De Grußmudder hot Striche vo Sale un Hassel feer die gruße Wase geschnärre."

Salha(i)cke (Wun) -
Flurname. Wun.: "Der aale Bichewaald o da 'Salha(i)cke' äs veerem Kriech abgeträwwe worrn. Haure wossen do werrer Biche."

sall, sull, gesulld (Hem, Rld, Wun) -
sollen. Wun.: ech sall, dü sadd, hä sall, mer senn, ehr selld ,se senn: Prä.: ech sull, dü sudd, hä sull, mer sullen, ehr sulled, se sullen; Konj.: ech sell, dü sedd, hä sell, mer senn, ehr selled, se sennHem.: Präs.: mer sinn, ehr silld, se sinn; Konj.: ech sill, u.s.w.

Salod/Salood (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph, Wun) -
Salat. Odf: "Etze homma dä Salod." Wun.: "Der Salod äs derchgezoge un sterr em Kaller, derr ejjen nür ruffzeholle brüch."

Salodbesteck (Odf, Rkh, Rph) -
Salatbesteck.

Saloddalla (Hem), Saloddälla (Odf, Rkh, Rph) -
Salatteller.
 
Salodgewürz (Odf, Rkh, Rph) -
Salatgewürz.

Salod/Salood (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph, Wun) -
Salat. Odf: "Etze homma dä Salod." Wun.: "Der Salod äs derchgezoge un sterr em Kaller, derr ejjen nür ruffzeholle brüch."

Salodbesteck (Odf, Rkh, Rph) -
Salatbesteck.

sälde (Wun) -
selten. Wun.: "Darr ärren säldene Gast ee insem Haus."

Salodsuße (Hem), Salotsoße (Odf, Rkh, Rph)
Salatsoße.

sälwa (Bgh, Hem, Rld), säalwad (Odf, Rkh, Rph), sälwerd (Wun) –
selbst. Odf: "Dä dänkt nur o sech säalwad, dos honn ech mehr säalwad geschaffe. Do schwetz ech säalwad med. Dos höst du säalwad gesäd." Wun.: "Dos hun ech sälwerd noch ned gesäh."

Salwe
, Pl.: Salwe (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph, Wun) -
Salbe. Wun.: "Die Slwe sall bei Melchschorf hälfe."

sälwe (Bgh, Hem, Rld), säalwe (Odf, Rkh, Rph) -
dasselbe. Odf.: "Dä höt des säalwe Auto wie ech."

sämbräd (Odf, Rkh, Rph) -
saumbreit.

sammele
(Bg, Hem, Rld, Wun) -
sammeln. Wun.: "De Känne gehen merrer Besse remher un sammeln Spende."

Sammet (Wun)
Samt. Wun.: "Dämm Känd sei Kleed ärr aus Sammet."

säme (Odf, Rkh, Rph), seeme (Rld) -
säumen. Odf: "Ech säme dos Kläd,"

Sänn, Pl.: Senne (Wun) -
Snn. Wun.: "Dos hot kenn Sänn. Der hot sei fenf Senne ned beinanner."

Sarch, Pl.: Sarje (Hem, Rld, Wun), Sarch Pl.: Särje -
Sarg. Wun.: "Da Sarch wärd morn ee da Durehalle uffgebahrd".

Sarchnähn (Odf, Rkh, Rph) -
Sitz. Wun.: "Der Säss äs ze a(i)nge un ze horde."

sänge, sung, gesunge (Bgh, Hem, Rld), sange, sang, gesunge  (Wun) -
singen. Wun.: " ech sängen, dü sengesd, hä sengd, mer sängen, ehr sängd, se sängen; Prät.:  ech sung, u.s.w.; Konj.: ech singe, u.s.w.; Imp.: sang ! Hem.: ech sängen, dü sengsd, h sengd mehr sängen ...Wun: "Da Chor sengd de Sunndag ee da Kerche."

Sänn, Pl.: Senne (Bkb, Wun) -
Sinn.

Säss (Wun) -
Satz. Odf.: "Med eem Satz sein ech ewwasch Wassa gespronge. Dos gob Sätze: En Satz Schessen. En Satz Schroueschlessen. "Ech schreiwe noch en Satz. Dä letzte Satz äas besonnasch wichdech. Dä letzte Satz kann ech ned leerse."Wun.: "Hä broochde kää zwee Setze meh hangernanner, su fex un fardich worre."

sech sätze (Hem) -
sich setzen. ( "sätze" - mit "ä" zu sprechen; anders: "setze" - mit geschlossenem "e" zu sprechen - sitzen, s. dort). Wun.: "Hä sassde sech glech merre on Desch."

Sau, Dim: Sauche, Pl.: Saucha (Fdg, Hem, Odf,Rkh,Rph) -
Sau, Schwein. Odf: "De welle Sau sei em Doffeläcka gewe-est. Dos äas önga alla Sau. Dä hon ech mol rechdech zur Sau gemöchd. Foahr ned immer wie e gesengde Sau!" Fdg.: "Hä sprengd domed em, wie de Sau merrem Berrelsack. " Wun.:" Frieher schlachdede ma de Sau em Haus, haure daff ma dos ned meh. Easst on trenkt ouch soat, de Sau krjjes doch."

Saudier (Odf, Rkh, Rph, Wun) -
Sautier. Odf.: "Du aales Saudier." Wun.:  Dos Saudier hot sech ned eeafange losse wünn."
 
Sauduffel (Hem, Rld, Wun)  -
kleine oder beschädigte Kartoffel, die nur als Schweinefutter zu gebrauchen ist. Wun.:  "Beim Duffelläse hadde jerer en Korb feer de decke Duffel un e Karbche feer de Sauduffel bei sech." Wun.: "Se hadde jerer en Korb feer de decke Duffel un e Karbche feer de Sauduffel bei sech.""

saue (Hem, Odf, Rkh, Rph)
sauen. "Dos äas nur om saue. Es hött werra  gesaut."

sauech (Odf, Rkh, Rph) -
sauig. Odf: "Schwetz ned so sauech."

Sauerei, Pl.: Sauereie (Hem, Fdg, Odf, Rkh, Rld, Rph,Wun) -
Sauerei.  Odf: "Dos äas doch Sauerei." Wun.: "Dårr ärr e Sauerei, dess die ins nedt Bescheed gesaad hun."

Saufurra (Odf, Rkh, Rph) -
Saufutter.

Saugegoize (Odf, Rkh, Rph) -
Schweinegekrunze.

Sauhiere (Fdg) -
Sauhüten.

Sauhöf (Hem, Rld) -
Sauhaufen. Rld.: "Dos ärren richtijje Sauhöf." (auch: Schimpfwort)

Sauhund , Pl.: Suhunne (Hem, Rld,  Wun), Sauhond (Fdg.: Odf, Rkh, Rph) -
Sauhund, gemeiner Kerl Odf: "So en Sauhond!" Wun.: "Die Sauhunne hunn ins der Drack hie lejje låsse un sech ääfåch ausem Stääb gemååcht.

sauich (Wun) -
sauig, schweinisch, miserabel. Wun.: "Wos hummer e sauijjes Wärer !"

Sauklaue (Odf, Rkh, Rph)-
Sauklaue.    Odf: "Du höst e Sauklaue."

saumässech (Odf, Rkh, Rph) -
saumäßig. Odf: "Du gesd saumäsech med mer em."

saumselej/saumselech (Odf, Rkh, Rph, Wun) -
saumselig. Odf:  Du bäst e saumseleje Trurel."

Saukessel (Odf, Rkh, Rph) -
Kochkessel für Schweinefutter.

Saumealke (Fdg, Gro, Odf, Rkh, Rph, Vol, ) -
Löwenzahn. s. Bodablumme. (vgl. Wittgenstein III, S. 323 f.)
 
Saustall (Hem, Odf, Rkh, Rph) -
Saustall, Hosenlatz. Odf: "Du höst da Saustall offstee."

Sauwära (Hem,, Odf, Rkh, Rph) -
Sauwetter.

Sauzimmel (Odf, Rkh, Rph) -
Schweineschwanz.

Sauzöch (Odf, Rkh, Rph), Sauzech (Rld) -
Sauzeug.
Odf: "Dos Sauzöch schmäckt ned."

Sauzefräasse (Odf, Rkh, Rph) -
Schweinefressen.

Sauergraud (Odf, Rkh, Rph) -
Sauerkraut.

Sauergraudfass (Odf, Rkh, Rph) -
Sauerkrautfass.

Saufläsch (Odf Rkh, Rph) -
Saufutter.

Sauhiere (Fdg) -
Sauhüten. Fdg.: "Du beast doch noch ze domm zum  Sauhiere."

sauwa (Bgh, Hem, Rld) -
sauber. Bgh.: "Ned ganz sauwa sein = nicht vertrauenswürdig sein.

Saubohne (Fdg)
Saubohnen, dicke Bohnen.

Saugebohlse (Odf, Rkh, Rph) –
eine aus dicken Bohlen gebildete hölzerne Unterlage im Schweinestall, die als trockene, mit Stroh ausgelegte Schlafunterlage für die Schweine dient. Bearb.: Frank Benfer, Laa; . Parzinski, Rkh

Sahuiere (Fdg) -
Sauhüten. Fdg.: "Du beast noch ze domm zum Sauhiere.

saukaald (Wun) -
sauklt, besonders kalt. Wun.: "Dösse ärres saukaald, mer wärren beinoh de Uhre abgefalle."

Sauködde (Wun) -
Saukaute,  Flurname. Wun.: "Uff da 'Sauködde'" wesst schonn ee da zweede Generazion Fichdewaald."

Saumälle (Wun) .-
Wilde Melde, (Atriplex). Wun.: "Uffen Duffela(i)cker wiss frieher veel Saumälle."

sause(Wun) -
sausen. Wun.: "Loss denn Karle sause, der dauchd doch naud!"

saumselech (Odf, Rkh, Rph) -
saumselig. Odf.: " Du bäst e saumseleje Trurel."Rph: remgesoimt, umgesäumt,

Sauschlöchda (Odf, Rkh, Rph)
Schweinetrog.

Säwel  (Hem) –
Säbel.

Sawwel
, Pl.: Sawwel (Hem, Rld, Wun) -
1. Sabbel, 2. große Klappe. Wun.: "Haal itzt emoo dei Sawwel !"

Sawwelbacke (Odf, Rkh, Rph) -
Sabbelbacke. (Schimpfwort) Odf.:  "Du beast e aales Sawwelbacke. dech kama doch nix derch dei Gesawwel vasteh, dich kann man doch nichts durch dein Gesabbel verstehen,

sawwele (Bgh, Hem, Rld, Wun) -
sabbeln.

Sawweler Pl.: Sawweler (Hem, Rld, Wun) -
Sabbler, Schwätzer. Wun.: "Dårr ärren Sawweler, der kann ned uffheere ze schwatze, wenn e erschd emoo ogefange hot."

Seeawerlabbe/ Sawwerlabbe (Fdg, Hem, Rld, Wun) -
Kinderlätzchen. Wun.: "Dos Känd mürren Sawwerlabbe emgebunge krejje."

sawwele
(Odf, Rkh, Rph, Wun) -
1. sabbeln, 2. mit Wasser spielen, 3.viel und schnell daherreden, plappern, schwätzen, dummes Zeug daherlabern, 4. undeutlich reden. Odf.: "Dä sawweld sech werra wos ee sein Board." Wun.:"Dü sawwelsd doch nür Unfuuch!"

se (Hem, Rld) -
sie (Personalpronomen, 3. Person Singular und 3. Person Plural). Hem:"De Hausdeere - se stann uff." Hem:"De Kieh - se woaren noch em Stall."

Seawerlätzje (Fdg) -
Geiferlätzche

Seawer (Fdg), Sewer (Rld) -
Geifer. Fdg.: "Veer Wut liff'm d'r Seawer ems Maul."

sebariere
(Hem, Rld, Wun) -
1. separieren, teile, trennen; 2. eine Flurbereinigung durchführen. Wun.: "Hie ärr en Fuffzijjer Johre sebariert worrn."

Sebdemba (Bgh, Hem, Rld) -
September.

Sebaration (Wun) -
Flurbereinigung. Wun.: "Die Wäje sein bei da Seberation ogeleed worrn."

sech (Hem, Rld, Wun) -
sich. Rld.: Dä dänkt nür o sech. Dä mächd sech knettakabott." Wun.:  Dos harre vo sech ausgemoocht."
 
Sechel, Pl.: Sechel (Wun) -
Sichel. Wun.: "Dos Kraud schneir ech med da Sechel ab."

sechelen (Wun) -
sicheln. Wun.: "Die Weiwesleire hadden doch nür hie un do e poor Halme gesecheld."

sechse(Odf, Rkh, Rph) -
sechs. Odf.: "Es sei sechse, da leure de Kircheglocke."

sech (Bgh, Hem, Rld) -
sich.

sechne (Wun) -
segnen. Wun: "Sei dankbar, dein Grußvadder hadde dogg e gesechnedes Aaler erreechtd."

sechsmol (Odf, Rkh, Rph) -
sechsmal. Odf.: "Ech hon scho sechsmol geruffe. Zum sechsten Mol."

Sedde (Alh, Bkb,Fdg, Hem, Wom, Wun) -
Heuaufguß (Viehfutter). Wun.: "De Sau un manchmoo de Kieh kreejen Sedde, dos wor em Seddepott gekochtes Fürrer."

Seddehetzer, Pl.: Seddehetzer  (Wun) -
Trottel. Wun.: "Dü aaler Seddehetzer, bäst dü da feer gornaud ze brüche ?"

Seddepott /Seddepod (Alh, Fdg, Hem, Bkb, Wom, Wun) -
Siedetopf. (Viehkessel für einen Heuaufguß, die Sedde). Wun.: "Magg emoo ds Fier engerem Seddepott o !"

See Pl. See-en (Wun) -
1. See. 2. die Sieg.W un.: "Mer hun ää merrem Scheff e Rundfohrt uffem See gemoocht."

see, seede, geseed (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rph, Wun) seere (Wun) -
säen. Wun.: Präs.:. ech seen, dü seesd, hä seed, mer seen, ehr seed, se seen; Prät.: ech seere, dü seeresd, hä seere, mer seeren, ehr seeret, se seeren; Konj:  ech seere, dü seeresd, hä seere, mer seeren ehr seered, se seeren; Imp.: see ! Odf: hä seerd. "Mer winn des Korn see., Wer ned seerd, dä erndet ned. Wos da Mänsch seerd, dos erndet hä. Ech hon alles geseerd." Wun.: "Dos Unkraut wesst wie geseet."

Seeb, Pl.: Seewe (Wun) -
Sieb. Wun.: "Dos Seeb leir em engerschde Schübbkasde."

Seech, m. (Wun) -
Harn, Pisse. Wun.: "De Küh hot äwe geseecht, da Seech dambd noch."

seeche/ seeje (Bgh, Hem, Rld, Wun) -
1. Wasser lassen, harnen, pissen. Wun.: "Die Küh heewed da Schwanz, wie wenn se seeche well." 2. dumm daherreden

Seechdebbe (Wun) -
Nachttopf. Wun.: "Frieher hadden de Leie alle e Seechdebbe ee da Schlofstuwwe steh."

Seewa/ Seewer
(Bgh, Hem, Rld, Wun) -
Speichel, Geifer Wun.: "Dämm Dier leeft schonn da Seewer ausem Maul."

seeware (Bgh, Hem, Rld,  Wun) -
seibern, sabbern. Wun.: "Das Kändche hot uff de Da(i)cke geseewert."

Seewannche (Wun) -
Säwännchen, vor der Brust hängende kleine Wanne, aus der das Saatgut auf den Acker gestreut wurde. Wun.: "Da Vadder hot de Soot ausem Seewannche gestrawed."

Seewel
, Pl.: Seewel (Wun) -
Säbel. Wun.: "Dårr äs jo meh en Seewel wie e Mässer."

seewelen (Wun) -
säbeln. Wun.: Hä seewelde su ungescheckt o dämm Brud rem."

Seeb, Pl.: Seewe (Wun) -
Sieb. Wun.: "Dos Seeb leir em engerschde Schübbkasde."

Seech, m. (Wun) -
Harn, Pisse. Wun.: "De Küh hot äwe geseecht, da Seech dambd noch."

seeche/ seeje (Bgh, Hem, Rld, Wun) -
1. Wasser lassen, harnen, pissen. Wun.: "Die Küh heewed da Schwanz, wie wenn se seeche well." 2. dumm daherreden

Seechdebbe (Wun) -
Nachttopf. Wun.: "Frieher hadden de Leie alle e Seechdebbe ee da Schlofstuwwe steh."

Seechplagge (Wun) -
vom Urin der Weidetiere gedüngte Stellen auf der Weide, an denen das Gras besonders kräftig wächst. Wun.:" Der aaale Man harr em Hob de Seechplaggen gemehd."
Seedüch (Wun) -
(Sähtuch) vor der Brust hängendes Sacktuch, aus dem das Saatgut auf den Acker gestreut wurde. Wun.:  Da Grußvader kunne ganz glichmeßich ausem Seedüch see."

Seefe (Bgh, Hem, Rld, Wun), Safe (Odf, Rkh, Rph) -
Seife. Wun.:  Habt ihr kein Stückchen weiße Seife für mich auf meinem Tische gefunden? (Wenker 32) Harr ehr kää Steckelche weysse Seefe feer mech uff meim Desch funge?"

Seefebluuse ( Bgh, Hem) –
Seifenblase. Hem: "Ähren Plan äss geplatzt wie e Seefebluuse?"

Seefekesde (Hem), Safekeste (Odf, Rkh, Rph) -
Seifenkiste. Odf: "Die Kerne hon sech e Safekeste gebaut."

Seefepulwa (Bgh, Hem), Safepolwa (Odf, Rkh, Rph) -
Seifenpulver.

Seefeschömme (Hem), Safeschoum (Odf, Rkh, Rph) -
Seifenschaum.

Seefewassa (Hem), Safewassa (Odf, Rkh, Rph) -
Seifenwasser.

seefich (Wun) -
seifig, brockig und wässrig. Wun.: " Die Duffel sein beim Koche seefich worrn."

Seejalaand (Bgh, Hem, Rld) -
Siegerland.

Seeje (Fdg, Bgh, Hem, Od, Rkh, Rld Rph, Wun) -
Siegen.Wun.: "De Grußmudder ärr ee Seeje uff de Hannelsschüle gegange."

Seejesau (Wun) -
weibliches Zuchtschwein. Wun.: " Dos worren nür wing Büüre, die e Seejesau em Stall steh hadden.

Seel, Pl.: Seela/ Seeler (Bgh, Hem, Rld, Wun) -
Seil.. Wun.: Die Seeler daugen naud, ääns ärr als gerässe."

Seele, Pl.: Seele (Wun) -
Seele. Wun.: "Der Mann hot sech med Leib un Seele dofeer eegesassd.

seelech (Odf, Rkh, Rph) selich (Wun) -
selig. Odf.: "Ech sei med mein Geschänk rechdech seelech. Jeder Mänsch sall med seim Gläwe seelech wern." Wun.: Dos Känd w0o selich, wie ech die Bubbe werrerfunge hadde."

Seelechkeid (Odf, Rkh, Rph) -
Seelichkeit. Odf.: "E de Seelechkeid komme."

Seelechpreisonge (Odf Rkhh, Rph)  -
Seelichpreisungen.

seemich -
zähflüssig.

Seewel, Pl.: Seewel (Wun) -
Säbel. Wun.: "Dårr äs jo meh en Seewel wie e Mässer."

seewelen (Wun) -
säbeln. Wun.: Hä seewelde su ungescheckt o dämm Brud rem."

Seffer, Pl.: Seffer (Wun) -
Säufer. Wun.: "Der Seffer lag em Schossigrawe."


Se-ijje, Pl.: Se-ijje (Bgh, Hem, Rld, Wun), Se - ihe (Odf, Rkh, Rph) -
Sieb, Seihe.

seiläwe (Wun) -
sein Leben lang. Wun.: "Do ärre seiläwe noch ned gewäsd."

se-imeliere (Bgh, Hem) -
übelegen, nachdenken.

sein (Fdg, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph, Wun) -
sein. Possesivpronomen, besitzanzeigendes Fürwort. Hem: sein Leffel (sein Löffel) - Nom. sing. m.; seine /sei Gawwel (seine Gabel) - Nom. sing. f.; sei Mässer (sein Messer) - Nom. sing. n.; seine/sei Leffel

sein, ech (Fdg, Hem) -
ich bin, s. Konjugationen.

Seire (Bgh, Fdg, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph, Wun) -
1. Seite. 2.Seide. Wun.: "Dos Kleed ärr aus Seire." Odf.: "De rächde Seire. Dos äas de vakehrde Seire. Komm ma ned vo deer Seire. Dä Mann o meina Seire. Dä äas off meina Seire. Es höt alles sei zwee Seire. Da lernsde mech awwa vo der annere Seire kenn. Ech muss noch a Seire schreiwe. Ech traa so gäarn e Bluse aus Seire. Wun.: "Dos Deschdüch leir uff da vakehrde Seire."

Seirestiche  (Wun)  -
Seitenstiche.

selch (Wun) -
solch. Wun.: "Selche Betrijjer müssde ma eesparr!"

s
eeme (Bgh, Hem), seime (Of, Rkh, Rph), soime (Rph) -
säumen..

setze, sass, gesässe (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rph, Wun) -
sitzen. ("setze" - mit geschlossenem "e" zu sprechen; anders: sätze - mit "ä" zu sprechen, sech sätze - sich setzen, s. dort). Wun.:ech setzen, dü setzesd, hä setzd, mer setzen, ehr setzd, se setzen, Prät.: ech sass, u.s,w,; Konj.:  ech seeße , u.s.w.; Imp.: setz ! Odf.:  "Der Schlag hot gesässe. Dos Känd kann ned rüüch om Desch setze. Odf.: "Ech hon scho so lange gesäasse. Setze se etze ale? Dä sass em Kittche. Däe Kuche höt sech gesassd. Die Ohrfeije hat gesäasse."
sich setzen. Wun.: ech setzen mech, dü setzesd dech, hä setzd sech, mer setzen ins, ehr setzd üch, se setzen sech; Prät.: ech setzde mech, u.s.w.; Konj.:  ech setzde, .s.w.; Imp.:: setz ! . Odf.: "Setz dech! Ech setze scho." Ech honn scho so lange gesäasse. Setze se etze alle? Dä sass em Kittche. Däe Kuche höt sech gesassd. Die Ohrfeije hat gesäasse." Wun.: "Hä sassde sech glech merre on Desch."
 
Setzplatz (Fdg) -
Sitzplatz.

Setzfläsch (Fdg) -
Sitzfleisch,,

sewwe (Hem, Odf, Rkh, Rph, Rld, Wun) –
1. sieben (Zahlwort). Wun.: "Die Fohrt hot sewwe Stunne gedüürt. Odf.: "Ech komme emme sewwe. Dos äas em sewede Himmel.  2. sieben (Tätigkeitswort). Wun.: "De Känne hun da Saand geseewed."

sewwezäh (Wun) -
siebzehn. Wun.: "Hä wor sewwezäh Johr aalt, wie sein Grußvadder storb."
  
sicha (Odf, Rkh, Rph) -
sicher. Odf.: "Bei ins bäasde sicha. Bäasde da sicha? Ech hon alles sicha weggedoo. Du musst off Nomma sicha geh."

Sichaheed (Wun) -
Sicherheit. Wun.:  "Darr äss medt Sichaheed ned su gewäst, dos kannsde ma gleewe."

Sicherei (Odf, Rkh, Rph) -
Sucherei. Odf.: "Heer off med der Sicherei."

sijemol
(Fdg) -
sieh einmal. Fdg.: "Da sijemol zu."

Soarde (Bgh, Hem) -
Sorte.

Soff (Odf, Rkh, Rph) -
Suff. Odf: "Dä hängt om Soff."

Soffbold (Odf, Rkh, Rph) -
Saufbold, Säufer. Odf: "Du bäasd en rejelrächde Soffbold."

söffe, siff (Bgh, Wun) soff (Fdg/Hem; Wun), gesoffe (Bgh, Fdg, Hem), soufe (Odf, Rkh, Rph) -
saufen. Wun.: Präs.: ech söffen, dü seifesd, hä seifd, mer söffen, ehr söffd, se söffen; Prät.: ech soff, u.s.w.; Konj.: " ech söffde, u.s.w.; Imp.: söff ! Hem: ech söffen, dü seffsd, hä seffd, mer söffen ... Hem: "Dä Bo(r)sche hot da ganze Schnaps gesoffe." Odf: "Des Vieh muss noch soufe. Die Kieh hon noch ned gesoffe. Souf doch ned immer. Immer die Souferei." Wun.: "Dos Kalb seift als ausem Äämer."

Söm (Rld) -
Saum.

Solba/Solber (Ban, Fdg, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph), Sulber (Wun) . –
1. Pökelbrühe, Salzlake. Hem: "D's Fleesch en Solba lejje." (Das Fleisch in die Pökelbrühe legen.) Wittg. Ausdruecke: "em Solber lejje" (im Pökel liegen) = lang schlafen. Odf.: "Des Fläsch leit noch em Solba, do, murres e poar Woche dren leijje bleiwe. Dä leit noch em Solba on schleeft sein Rausch aus." Wun.: "De Werschde lagen erschd e Zeit em Sulber un da würen se geräächerd." 2.Schlaf. Fdg.: "Endlech loog die Aale em diefe Solber.""

solbere (Rld), sulbere (Wun) -
Schweinefleisch einpökeln, mit Salz einlegen. Wun.: "Ma kunne de Werschde ää medt Saalz eereiwe un trocke sulberen."

Solberfass (Rld), Sulberfass (Wun) -
Holzfass zum Einlegen ds Pökelfleisches. Wun: "Em Kaller stink e grußes, runnes Sulberfass, bu vo zwee Sau da Schanke un de Spackseire neebassden."

Solbafläsch (Fdg), Solbafleesch (Rld) -
Pökelfleisch. Fdg: "d's Solbafläsch em Saalzboarn" (das Pökelfleisch in der Salzlaake, Cr. Hackler).

Solbaknoche (Fdg, Rld) -
1. eingepökelte Knochenteile mit anhängendem Fleisch; 2. Schimpfwort für einen  sonderbaren Mann ("Dü aaler Solberknoche !" ).

Solbareppche (Hem) -
eingepökeltes Schweinerippchen.

Solbakerrel (Odf ,Rkh, Rph) -
Arbeitskittel für Schmutzarbeiten im Stall, im Garten und in der Futterkueche.  Eher hauseigener Wortgebrauch.
 
Sonnoffgaang (Fdg) -
Sonnenaufgang.

Sonnowend (Hem, Rld), Sonnewet (Fdg, Rkh, Rph) –
Sonnabend, Samstag. Rld.: "Ech komme de Sonnowend."

sood (Odf, Rkh, Rph, Wun) -
satt, überdüssig.  Odf.: "Ech sei sood. Ech ka mech ned mieh wie sood äasse. Ech hon se all sood kreeje. Ech sei dä Ärja so sood.  Wer sech ned sood essd ,läackt sech äach ned sood." Wun.: Wun.: "Üch wäre ma ää noch sood bra(i)nge. Dodroo kann ech mech ned sood säh."

Sööm (Bgh, Hem), Sääm, Pl.: Sääme (Wun) -
Saum. Wun.: "Der Sääm äs met da Håånd geneht.

Soot (Odf, Rkh, Rph, Wun) -
Saat. Odf: " De Soot äas schlächt offgegange." Wun: "De Soot ärr als uffgegange."
 
Sorje (Odf, Rkh, Rph, Wun) -
Sorge. "Ech mache ma Sorje. Kläne Kernne, kläne Sorje; große Kernne, große Sorje." Wun.: "Die Sorje hunn ech ned mieh."
 
sorje (Wun) -
sorgen. Wun.: "Haure mürren de Känne moo sälwer dofeer sorje, dess wos ze ässe uffen Desch kemmd."

sorjefrei (Odf, Rkh, Rph, Wun) -
sorgenfrei. Odf.: " Ne sorjefreie Kerndheit."

souer (Fdg), sür (Hem) –
sauer.

Spanel, Pl.: Spanel (Wun) -
Holzstück.
  
Sparwer (Wun) -
Sperber. Wun.:  "Ech hun gesäh, wie em Gorde en Sparwer e Amsel erweschd hot."
 
spätz (Bgh, Wun) -
spitz. Bgh: "spätz krijje" (etws in Erfahrung bringen, B. Stremmel), Wun.: "Der Pohl äs ned spätz genüng. Dü bäst gaanz spätz worrn em Gesechde."

Spatzehearn (Fdg) -
Spatzenhirn. Fdg.: "Du med deim Spatzehearn."

speare (Bgh, Hem, Gro) -
spüren.

Speatzplug (Fdg) -
Spitzpflug.

speckig (Odf, Rkh, Rph) -
speckig. Odf.: "Die Hose äas speckig on dräckerech."

Spedagel (Wun) -
Spektakel.

Speek (Wun) -
Spucke, Speichel. Wun.: "Da Speek äs berr uffen Desch gefloge."

Speel (Rld, Wun) -
Spiel. Wun.: "Darr ärre Speel feer klääne Känne. Setz ned dei Läwe uff's Speel !"

speele (Rld, Wun)
spielen. Wun.. "Der Mann speelde oft om Wuchea(i)nge ee da Wartschaft Haandorjel."
 
Speelmann (Wun) -
1. Spielmann, 2. ein Erwachsener, der sich noch wie ein Kind benimmt (auch: Schimfpwort)

Speelmannskost -
Spielmannskost, einfaches Essen.

Speelmannswagg (Hem) -
wörtlich: Spielmannswerk,  das ist eine nutzlose, müßige, überflüssige Beschäftigung. Hem:"Dos äss doch alles nür Speelmanswagg."

spedze (Wun) -
spitzen. Wun.: "Hä sass bei ins om Desch un spedzde de Uhre."
 
Spedze (Rld, Wun)
Spitze.

spiele (Wun) -
spülen.  Wun.: "Der Schömme müss vo denn Glasser gespield wäre."

spiere (Hem) –
spüren.
 
spräche (Rld) -
sprechen.

Spredze (Rld) -
Spritze.

spredze (Rld) -
spritzen.  

Spredzehaus (Rld) -
Spritzenhaus.

Spriele/Sprile (Bgh, Wgh, Bkb), Sprie (Fis, Fdg, Pud, Sas, Sch), Sprugel (Gro), Sprigel (Hes), Sprinn (Els), Sprul, Pl.: Sprun (Odf), Sprijel (Her) –
Star, Stare. Odf.: "De Sprun sei werra zeroeckekomme." vl. weiter: Stohre (Die), Stoare (Gkh).

Sprung, Pl. Sprenge (Wun) -
Sprung.
 
Stiffmotter (Fdg)-
Stiefmutter.

su (Rld, Wun) -
so. Wun.: "Dos gään ech deer su. Su en dumme Sproch!"

Sucke (Hem, Rld, Wun), Socke (Odf, Rkh, Rph) -
Socken.

sücke(le) (Rld) -
saugen, lutschen. Hem: "Dos Kleene sückte o da Brost, un de Gruuße sückelten ähre Zockersteecher."

Sudbrann (Bgh) -
Sodbrennen.

Sudda/ Sudder (Bgh, Wun) -
1. Eiter, 2. feuchter  Satz in der Pfeife.

Sufa (Bgh) -
Sofa.  
 
Sürrel (Bgh, Wun) -
1. Sudel 2. Jauche. 3. Abwasser, 4. feuchter Schmutz; 2. Niederschlag in der Tabakspfeife. Wun.: "Worr äs dos da feer en Sürrel ee der Schessel."

Sürrelgrawe (Bgh) -
Abflussgraben.

Summa/Summer m. Pl. Summa/Summer (Hem, Rld, Wun) -
Sommer.

Sunne (Bgh, Fdg, Hem, Rld, Wun), Sonn (Gro) –
Sonne. Wun.: "De Sunne hot de gaanze Daag laang geschänn."
 
sunnerbar (Wun) -
sonderbar.
 
sust (Alh, Bkf, Ebr), sunsd (Bgh, Blb, Rld), sonst (Bkb, Odf, Rkh, Rph,Wom), sost (Gkh, Gro) -
sonst. Rld: "Sunsd woar ken Pladds ee dä Herberje."
 
--------------------------------------------------

Sehne, Pl. Sehne (Wun)-
Sehne. Wun.: "Hä hot sejje Sehne gezerrt."

sehne (Wun) -
sehnen. Wun.: "Ech sehnen mech nür noch no meim Bedde."

sehnich (Wun) -
sehnig. Wun.: "Dos Rändfleesch äs sehnich un zeh wie Lärer."

sei, wor, gewäse (Hem, Rld, Odf, Rkh, Rph, Wun), gewäsd (Wun) -
sein, sich befinden, existieren. Wun.: Präs.: ech sein, dü bäst, hä äss, mer sein, ehr seid, se sein; Prät.: ech wor, dü worrest, hä wor, mer worren, ehr worret, se worren; Konj.: ech weer, dü werrest, hä weer, mer werren, ehr weärret, se wärren; Imp: sei ! Odf.: "Loss dos bloß sei. Ech sei deer gud. Sei ned so frech. Ech sei doch ned dein Lagäje. Ech sei domed zefreere." Wun.: "Ech seins leed worrn. Dü bäst spere dro.Do ärres naud merre worrn."

Se-ijje (Wun) -
1. Sieb  (schüsselförmiger Durchschlag mit durchlöchertem Boden), Seihe;; 2. Filterblech für die Milch. Wun.: "Die Salodblarrer lejjen ee da Sejje."
Melchse-iher Michseiher,

se-ijje (Bgh, Hem, Rld, Wun) -
seihen; filtern. Wun.: "De Melche wür nom Mälke ee de Kann geseijjed un da em Wasserbasseng gekiehlt, bes de Mulgerei se abhollde."

Se-ijjedüch n. (Wun) -
Filtertuch für Flüssigkeiten. Wun.:  "Beveer de Melche ee de Zentrifuge kam, wür sche derch ds Sejjedüch geschutt."

Se-ijjeschessel (Bgh, Hem) -
Siebschüssel.

se-imeliere (Bgh) -
überlegen, nachdenken.

se-ime (Odf,Rkh) -
(seine Löfffel) -Nom. pl., m.; seine/sei Gawwel ( seine/ sei Gabeln) - Nom. pl., n. Hem:  "Sei Läwe laang." (sein Leben lang.) Odf.: "Do sein ech ned dabei. Do sein ech ned feer. Dos sein ech deer schellech. Do sein ech ned feer zustännech. Dos Auto äas seina. Dos äas seina Modda.

Seirebräd (Wun) -
Seitenbrett (am Ackerwagen). Wun.: "De Seiřebrärrer würen gää de Runge geleht."

Seiredeele (Odf, Rkh Rph) -
Seitenteile.

Seirestoff
(Odf,,R kh, Rph) -
Seidenstoff. Odf.: "Seirestoffe äas ne wertvolle Qualität."

seid/ seit (Bgh, Hem, Rld, Odf, Rkh, Rph, Wun) -
seit. Odf.: "Seit em Monat geds bessa." Wun.: "Hä äs seit zwee Stunne fort. Seire ee da Stodt om Arwe äs, kanne de Meddag ned meh noh hääme kumme."  Wun.: "Hä äs seid zwee Stunne fort. Seire (=seid hä) ee da Stoodt om Arwe äs, kanne de Meddaag ned mieh no hääme kumme."

seitdämm/ seitdeam (Fdg, Hem) -
seitdem.  Hwm"Seitdämm get's ma besser."

seitlech (Odf, Rkh, Rph) -
seitlich,

seitwärts (Bgh, Hem, Rld, Odf, Rkh, Rld, Rph, Wun)-
seitwärts.

Seje (Wun) -
Segen. Wun.: "Mein Seje kreisde do ned feer."

selch (Wun) -
solch.

selich  (Wun) -
selig. Wun: "Dos Känd wor selich, wie ech die Bubbe werrerfunge hadde."

Selwa (Odf, Rkh, Rph) Selwer (Wun) -
Silber. Wun.: Die Kerre ärr aus Selwer.

selwan (Hem Rld), selwer (Wun) -
silbern. Wun.: Äs hot uff de Konfamazion e selwerne Kerre gescha(i)ngd kreeje."

Selwabestegge (Odf, Rkh, Rph) -
Silberbestecke.

Selwerdänne (Wun) -
Silbertanne.

selwarich/ selwerich (Odf, Rkh, Rph, Wun) -
silbrig. Wun.: "Gück emoo, wos do su selwarijj uff da Schossi glätzerd." Odf.: "Dos glänzd so selwerech."

Selwageald (Fdg, Odf, Rkh, Rph) -
Silbergeld,.

selwagrau (Odf, Rkh, Rph) -
silbergrau.  Odf.: "Selwagraues Goarn."

Selwahochzeit (Odf, Rkh, Rph) -
Silberhochzeit.

Selwakerre (Odf, Rkh, Rph) -
Silberkette.

Selwamedallje (Odf, Rkh, Rph) -
Silbermedaille.

selwamelierd (Odf, Rkh, Rph) -
silbermeliert. Odf.: "Sei selwamelierde Hoorn."

Selwaschmuck (Odf, Rkh, Rph) -
Silberschmuck.

Selwatablett (Odf, Rkh, Rph) -
Silbertablett. Odf.: "Dä kriet alles offem Selwatablett serwiert."  

Selwe (Wun) -
Silbe. Wun.: "Wos de do gesaat host, do äs kää Selwe vo wohr."

semmeliere (Wun) -
nachdenken, grübeln, aussinnen. Wun.:" Hä semmelierde de gaanze Morje, awwer es fill em naud ee."

sen (Wun) -
seiner, welchen (in wenigen Redewendungen) . Wun.. "Äs noch Käse do? Jå, mer hunnsen noch."

Senft (Wun) -
Senf. Wun.: Die aale Leire saaren frieher 'Senft' feer Senf."

Senn (Hem) -
Sinn. Hem: "Su wos äss ma earscht goar nedd en Senn komme."

sijjemol (Fdg)
sieh einmal.

sill, sull,gesullt (Hem, Rld), senn, sudd (Wun)
sollen. Wun.: "Ehr sellt ins ee Rüh losse!  Dü sudd doch de Stuwwe kehre. Ech doochde, dü sedd dos mache."

sepperod (Odf, Rkh, Rph) -
separat. Odf.: "Ech lä deer alles sepperod danäawa."

Sern (Odf, Rkh, Rph) -
Sinn. Odf.: "Dos mächd doch goar känn Sernn. Mer ged die Sache ned mieh außem Sern. Dos äas ma ganz außem Sern komme, besern dech mol zeröcke."

Sessel, Pl.: Sessel (Wun, Laa) -
Sessel. Wun.: "Wenn ejj erscht emoo em Sessel setzen, da fallen ma schwenge de Ääje zü."

Sette (Hem, Rld) -
Viehfutter aus Heuaufguss.

Settepott (Hem, Rld) -
Gefäß für die "Settte".

das Sitzen. Odf.: "Du schle-efsd em Setze ee."
sech setze, sass,gesäasse (Odf, Rkh, Rph, Wun), setze, saasde gesaassd (Wun) -

Sitzplatz. Fdg.: "Doas eas mein Setzplatz."
Sitzfleisch. Fdg.: "Dä höt awwa Setzfläsch."
  
selch(Wun) -
solch. Wun.: Selche Betrijjer müssde ma eesparr!

Setzeduffel (Wun) -
Setzkartoffeln. Wun.: "Mer hun de Setzeduffel gestaald."

sewwezich (Hem, Rld, Wun), sewwezech (Odf, Rkh, Rph) -
siebzig. Odf.: "Da Oppa wird sewetzech." Wun.: "Der Rock hot sewwezich Mark gekostet."

sibzeh (Hem, Rld), sewwezäh (Wun) -
siebzehn.

sicha (Odf, Rkh, Rph, Wun) -
sicher.  Odf.: "Ech sei gutt obgesichert. Dos honn ech ma scho veerher gesichert."

sicherlech (Odf, Rkh, Rph) -
sicherlich.

siche/ süche (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph, Wun) -
suchen.Wun.. Präs.: ech sichen, dü sichesd, hä sichd, mer sichen, ehr sichd se sichen; Prät.:  ech süchde, u.s.w.Konj.: ech sichde, u.s.w.; Imp.: sich ! Odf.: "Hä sichdt no da Nölle em Haahäf." Wun.: " Se hun stunnelaang vagäwens noh denn Babiere gesüchd."

Sichaheed (Hm, Rld, Wun) -
Sicherheit.

sichaheedshalwa (Odf, Rkh Rph)
sicherheitshalber.,

Sichaheedsnölle (Odf, Rkh, Rph) -
Sicherheitsnadel.

Sicherei (Odf, Rkh, Rph) -
Sucherei. Odf.: "Heer off med der Sicherei."

Sichaheedsschloss (Odf, Rkh, Rkp) -
Sicherheitsschloss,

sichern (Odf, Rkh, Rph) -
sichern. Odf.: "Dos honn ech ma scho veerher gesicherd."

Sicht (Wun) -
Sicht. Wun.: "Aus deiner Sicht mag dos woll su güd sei."

sickeren  (Wun) -
sickern. Wun.: "Dos Wasser ärr enn Borre gesickert."

Siech, Pl.: Sieje (Wun) -
Sieg. Wun.: "Su lichtfardich vascha(i)nkt ma kenn Siech !"

Sidde Pl.: Sidde (Wun) -
Sitte. Wun.: "Dos sein su nöbbmodsche Sidde."

Siejer (Wun) -
Sieger. Wun.: "Wer äs da Siejer beim Weitsprung worrn?"

Sierde (Wun) -
Sierde (Flurname). Wun.: "Mer hunn ee da 'Sierde' noch Haa ze mache."

siere (Wun) -
1. säuern; 2. Mehl mit Sauerteig und Wasser versetzen . Wun.: "Hosde dos Mähl als gesierd?"

sierlich (Wun) -
säuerlich. Wun.: "Die Sobbe schma(i)ckt su sierlich, wie wenn se ofinge, schlaa(i)chd ze wäre."

Siertrog (Wun) -
Backtrog, hölzerner Trog, in dem der Brotteig bereitet wird; Backtrog. Wun.: "Da Brutdeeg leit nogg em Siertrog."

siewe (Odf, Rkh, Rph) -
sieben. Odf.: "Dä Tee siewe ma immer derchs Teesiebche. Es äs alles gud derchgesiewed. Alles Schlächde wird ausgesiewed.

Simbel , Pl.: Simbel -
Simpel, (jemand, der wirr im Kopf ist; Wirrkopf). Wun.: "Do kann werrer kääner dahangerkumme, wos sech der Simbel dobei gedoochd hot."

simbelsch (Wun) -
wirr im Kopf, verrückt. Wun.: Wenn ech hie noch lange worde müss, daa wär ech simbelsch."

Sippschafd (Wun) -
Sippschaft. Wun.:  "Hä hot sei gaanze Sippschaft merrebroochd."

Sirop (Wun) -
Sirup. Wun.: "Der sälwerdgemochde Sirob wor veel häller un schmaachde veel besser als der, der ma haure keefe kann.

sisse (Bgh, Hem, Rld, Wun) -
süß. Wun.: "De Grußmudder harr om Zocker gespard, derwäjer sein de Brätzel ned su sisse."

sobale (Fdg) -
sobald. Fdg: "Sobale wie ech ka."

Söbb (Wun) -
eingedickte, weißliche Flüssigkeit im Augenwinkel. Wun.. "Wasch da moo da Söbb ausen Ääje !"

Sobbe/Soppe Pl.: Sobbe (Bgh, Fdg, Wun) -
Suppe. Wun.: "Feer die Sobbe brüjj ech noch weyße Buhne un Derchwossenes."

söbbe (Bgh, Hem, Rld) .
1. (vom Auge) triefen; 2. weinen. Wun.: "Nü fang ned glech o ze söbbe." !

Sobbedälla/ Soppedälla (Odf, Rkh, Rph) -
Suppenteller.

Sobbefläsch/ Soppefleesch (Odf, Rkh, Rph) -
Suppenfleisch.

Sobbenuren/ Soppenuren (Odf, Rkh, Rph),
Suppennudeln.

Sobbewansd (Wun) -
Suppewanst, Wun.: "Die Karle hadden 'Wunnerthaiser Sobbewansd" feeren gesaad."

Sockel (Wun) -
Sockel. Wun.: "Da Sockel ärr aus Brochstääne gemüürd."

Sockewoll (Odf, Rkh, Rph) -
Sockenwolle.

Sodda/ Sodder (Ban, Fdg, Hem, Rld) -
Sud, Sudel, Sabbel. Besonders der Sabbel in einer Pfeife.

soddan (Ban, Fdg), soddere (Hem, Rld) -
nässen, sudeln, seiwern, eitern.Fdg.: "D'r Ausschlok soddert."

Soddakumpe  (Hem, Rld) -
versiffte Pfeife.

sö-awe (Fdg), so-ewe (Odf, Rkh, Rph) -
soeben. Odf: "Dos höd so-ewe nomol hengehaue."

Sofa, Pl. Sofas (Wun) -
Sofa. Wun.: "Sprank ned uffem Sofa rem, dos gitt sust kabudd!"

Soff (Odf, Rkh, Rph) -
Suff.

Söffbagge (Bgh) -
"Saufbacke." Säufer, ein dem Alkohol Verfallener. (auch Schimpfwort)

Soffbold (Odf, Rkh, Rph) -
Säufer.

sofort (Odf, Rkh, Rph) -
sofort. Odf.:"Ech komme sofort.  Dä hött sofort reagierd."

Sohl (Wun) -
Sohl (Flurname). Wun.: "Mer wünn merrrem Audo berr ee ds Sohl un da Schnieschüh fohre."

Sohle fem., Pl. Sohle (Wun) -
1. Fußsohle; 2. Schuhsohle; 3. Pflugsohle. Wun.: "Die Schüh hun abgelääfene Sohle."

sohle (Wun) -
besohlen. Wun.: "Hä hot sech de Stiwwel nöbb sohle losse."

Soijel (Fdg)
Seule.

Solbafleesch/ Solbafläsch (Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph) -
gepökeltes Fleisch. Odf.: "Des Solbafläsch wird dono geräachard."

solbare (Fdg, Hem), Rld), sulberen (Wun) -
pökeln.

Solbafaß (Hem, Rld), Sulberfass (Wun) -
Pökelfass.

Solbafläsch (Fdg), Solberfleesch (Hem) -
gepökeltes Fleisch.

Solbaknoche (Hem) -
gepökelter Knochen.

Soldoate (Fdg) -
Soldat.

Soldoarezeid (Odf, Rkh, Rph) -
Soldatenzeit.,

Söm (Hem, Rld) Säm (Odf,Rkh,Rph) -
Saum. Odf: "Du höst da Säm rob geräasse. Dä Säm muss noch remgenehrd wern."

Some, Pl. Some (Wun) -
Samen. Wun.: "Mei Mudder hot die Some von Lupine ausgekarnd un o de Stroßebeschinge gestrawed."

Summa/ Summer (Bgh, Blb, Els), Somma/ Sommer (Odf, Rkh, Rph) -
Sommer .

Sommerdierche (Aue), Summadiarcha, Pl.: Summadiarcha (Bgh), Summerdoahle (Blb), Summerdore (Els) -

Sommaferie (Odf, Rkh, Rph) -
Sommerferien.

Sommafeste (Odf, Rkh, Rph) -
Sommerfeste.

Sommahedse (Odf, Rkh, Rph) -
Sommerhitze. Odf.:  "Ee da Sommahedse."

Sommaklära, (Odf, Rkh, Rph -
Sommerkleider.

Sommamonate (Odf, Rkh, Rph) -
Sommamonate.

Sommanöchd (Odf, Rkh, Rph) -
Sommernacht. Odf.: "E worme Sommanöchd."

Sommasprosse (Odf, Rkh, Rph) -
Sommersprossen.

Sommare-ife (Odf, Rkh, Rph) -
Sommerreifen.

Sommazeit (Odf, Rkh, Rph) -
Sommerzeit.

Sonn (Fdg, Odf, Rkh, Rph) -
Sonne. Fdg.: Noch beveer de Sonn offgegange woar."

Sonnblumme (Odf, Rkh, Rph) -
Sonnenblume.

Sonnbraand
(Odf, Rkh, Rph) -
Sonnenbrand.

Sonnbrell (Odf,Rkh, Rph) -
Sonnenbrille.

Sonndoog (Odf, Rkh, Rph), Sonndaag (Hem) -
Sonntag.

Sonnschein (Odf, Rkh, Rph) -
Sonnenschein.

Sonnschirm (Odf, Rkh, Rph) -
Sonnenschirm.

Sonnstrahl (Odf, Rkh, Rph) -
Sonnenstrahl.

sood (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph, Wun) -
satt.

Soohn ( Odf, Rkh, Rph) -
Sohlen. Odf.: "Die Soohn sei obgeläafe."

Sool (Odf, Rkh, Rph) -
Saal. Odf: "Ee nem große Sool lesst sejes gutt daanze." Bearb.: H. Parzinski, Rkh

Sorje, Pl. Sorje (Wun) --
Sorge.  Wun.: "Die Sorje hunn ech ned mieh."

sorje (Wu) -
sorgen. Wun.: "Haure müřřen de Känne moo sälwer dofeer sorje, dess wos ze ässe uffen Desch kemmd."

Sorjestühl (Wun) -
Sorgnestuhl (bequemer Lehnsessel). Wun.: "De Omma setzd em Sorjestühl un näbbt e bessje."

Sorde, Pl.: Sorde (Wun) -
Sorte. Wun.: "Ech hun detzmoo e aånner Sorde Rurebeere geplaanzd."

sordiere (Wun) -
sortieren. Wun.: "Der Junge hot sei Baukletze da Greße noh sordierd."

Soße (Wun) -
Soße. Wun.: "Ee die Soße kemmd nogge Vardel Lidder Rutwein."

soße (Wun) -
sich beruhigen. Wun.:  " 'Hä wärd sech schon werrer soße, dos männde der aale Mann."

sost (Hem, Rld), sust (Wun) -
sonst.

Soot (Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph, Wun) -
Saat.

soot (Wun) -
satt, genug, reichlich . Wun.: "Ee der nöwwe Wuhninge hunnse Platz soot feer die Mewel."

Sorde fem., Pl. Sorde (Wun)-
Sorte. Wun.: "Ech hunn detzmoo e anner Sorde Rurebeere geplaanzd."

sordiere (Wun) -
sortieren. Wun.: "Der Junge hot sei Baukletze da Greße noh sordierd."

Sorje (Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph, Wun) –
sorje (Wun) -

Sorjestühl (Wun) -
Sorgenstuhl, (bequemer Lehnsessel). Wun.: "De Omma setzd em Sorjestühl un näbbd e bessje."

sorjefrei (Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph) -
sorgenfrei.

sorjevoll (Hem, Of, Rkh, Rld, Rkh) -
sorgenoll. Odf..: "Mer gucke sorjevoll e de Zukonft.

Soße (Wun) -
Soße . Wun.: "Ee die Soße kemmd nogge Vardel Lidder Rutwein."

soße (Wun)  -
sich beruhigen. Wun: " 'Hä wärd sech schonn werrer soße', dos männde der aale Mann."

Souel (Ban), Söwwel, Pl.: Söwwel (Wun) -
Ahle, krumme Nadel des Schuhmachers. Wu.n: "Die Schüh sein noch vom aale Schüsder merrer Söwwel zesommegenehd worrn."

Souamus (Odf, Rkh, Rph), Sürmüs (Rld) -
Sauerkraut.

Souamusdeppe (Odf, Rkh, Rph) -
Sauerkrautfass.

Spaachd (Bgh, Hem, Rld), Spaa(i)chd (Wun) -
Specht. Wun.: "Ech hun haure Morje em Waald en Spaa(i)chd gehorrd."

Spägg (Bgh, Hem, Rld), Späagg (Odf, Rkh, Rph) -
Speck.

Späaggkrimmen (Odf, Rkh, Rph), Späggkrimmel (Rld) -
Speckkrümel.

Späaggseire (Odf, Rkh, Rph), Späggseire (Rld) -
Speckseiten.

Späaggschworde (Odf, Rkh, Rph), Späggschworde (Rld) -
Speckschwarte.

Spala (Bgh) -
1. Hozspalt; 2.Wurstscheibe.

Spaald/ Spaalt (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rph), Spaale, Pl.: Spaale (Wun) -
Spalte. Odf "Loss de Deer en Spaalt offsteeh. Derch dä schmoole Spaalt kaa ma naud sieh." Wun.: "Die Ozeeje sterr ee da zweede Spaale ganz unge."

spaale, spaalde, gespaale (Odf, Rkh, Rph, Wun) -
spalten. Wun.: Präs.:ech spaalen, dü spaalsd, hä spaald, mer spaalen, ehr spaald, se spaalen; Prät.: ech spaalde, dü spaaldesd, hä spaalde, mer spaalden, ehr spaalded, se spaalden; Konj.:  ech spaalde, dü spaaldesd, hä spaalde, mer spaalden ehr spaalded, se spaalden .Odf.: "Des Holz wird gespaale . Es spaald sech ned gud." Wun.: "Ee die Eeche hot da Bletz geschlaa un hot da Stamm gespaale."

spänn, spunn, gespunn (Wun) -
spinnen. Wun.:  Präsens: ech spänn, dü spennsd, hä spennd, mer spänn, ehr spännd, se spänn, Präteritum: ech spunn, dü spunnesd, hä spunn, mer spunnen, ehr spunned, se spunnen; Konjunktiv: ech spinne, dü spinnesd, hä spinne, mer spinnen, ehr spinned, se spinnen; Imperativ: spänn!

sprange, sprung,  gesprunge (Wun) -
springen. Wun: Präsens: ech sprangen, dü sprengesd, hä sprengd, mer sprangen, ehr sprangd, se sprangen; Prät.. ech sprung, dü sprungesd, hä sprung, mer sprungen, ehr sprunged, se sprungen; konj.. ech springe, dü springesd, hä springe, mer springen, ehr springed, se springen: Imperativ. sprang.

Spaaldhoma (Odf, Rkh, Rph) -
Spalthammer.

Spaaltkeil (Odf, Rkh, Rph) -
Spaltkeil.

Spachdel (Wun) -
Spachtel. Wun.: "Hosde de Dabede merrem Spachdel abgemochd?"

spachdele (Wun) -
spachteln. Wun.: "Der Gips müss nogg ee die Füjje gespachdeld wäre."

Späck/ Spägg (Bgh, Hem, Rld), Sppäack/ Späagg (Odf, Rkh, Rph), Spack/ Spagg (Wdh, Wun) -
Speck. Odf.: "Du höst äach zuveel Späack off de Reppe. Med Späack fängt ma Mäuse." Wun.: "Hä hot sech met Drack un Spack on Desch gesaßt."

spaggich/ spackich (Wun) -
speckig. Wun.: "Der Krage äs su spackich, hoffentlich krejj ech der rää."

Spaggseire/ Spackseire (Wun)  -
Speckseite. Wun.: "Ee da Rächerkammer hadden se de Werschde, da Schänke un de Spackseire ha(i)nke."

spalere (Bgh) -
spalten.

Spälze, Pl.: Spälze (Wun) -
Spelze. Wun.: "Mer sein Spälze züm Krage neekumme."

Spange, Pl. Spange (Hem, Wun)-~
Spange. Wun.: "Ech hun dämm Känd sei Spange noch ned werrerfunge."

Spann f., Pl. Spann -
ungenaues Längenmaß (Abstand von der Spitze des Daumens bis zur Spitze des kleinen Fingers bei gespreizter Hand). Wun.: "Die Lecke ärr ungefehr drei Spann breed."

spann(e) (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph,Wun) -
spannen. Wun.: "Ech sein gespannt, wie dos weirerged. Die Känne stehn veer da Kerche un spann Seeler veer de Brautleire." Odf.: "Eech spann de Kieh ee. Spann werra aus."

Spänn, Pl.: Spänn (Bgh, Hem, Rld, Wun) -
Spinne. Wun.: "Dü müsst doch kää Angesd veer der Spänn hun !"

spänn, spunn, gesponne (Bgh, Hem,Wun) –
spinnen. Wun.: "De Omma hot noch gelarnt, uffem Spännrod spänn."

spannend (Hem, Rld) -
spannend. Rld.: "Dos äas e spannende Geschichde."

Spänngewebbe Pl.: Spännngebbe (Wun) -
Spinngewebe. Wun.: "Da Kaller ha(i)nkt vull Spänngewebbe."

Spännrod (Wun) -
Spinnrad.

Spännstuwwe (Bgh, Blb, Hem, Rld, Wun) Speannstowwe (Fdg) –
Spinnstube. Wun.: "Wie de Grußmudder jung wor, hun sech de Fraane em Wänder de Owed zesammegesaaßd un hun gestreckd un geheekeld. Dos naande sech Spännstuwwe, obwoll zü der Zeit kaum immed eh gespunn hot."

Spannong (Odf, Rkh, Rph) -
Spannung. Odf.: "Ech steh önga Spannonge."

Spaole (Ban) -
Sparböchse (Odf, Rkh, Rph) -

spare (Hem, Rld, Wun), sparn (Odf, Rkh, Rph)  -
sparen. Wun.: "Der Junge spard sech Gäld feer e nöbb Fohrrod. Die Mehje kannsde da spare." Odf.: "Zeit sparn." Mer sparn ve-el Zeit ee. Om Äasse wird ned gespard. Ech hon immer gespard. Spar ee da Zed ,da höste ee da Not."

Spargrösche (Fdg) -
Spargroschen, Ersparnís. Fdg.. "De letzte Spargrösche."

Sparjelamende (Wun) -
1. Umständlichkeiten, Umschweife; 2. seltsame, übermütige, belustigende Körperbewegungen. Wun.: "Mach ned su Sparjelamende, sust fellsde noch dehenn!"

Sparkasse (Hem, Rld,Wun) -
Sparkasse. Wun.: "Ech müss nogg uff de Sparkasse un Gäld abhewe."

Sparr m. Pl. Sparr (Wun) -
vom First zum Rand des Daches verlaufender Balken des Dachstuhls, Dachsparren. Wun.: "De Schäwwerda(i)cker naalen grod de Dachladde o de Sparr."

sparr(e) (Bgh, Hem, Rld, Wun) -
sperren. Wun.: "De Stroße nom Hallenbäärg äs mindesdens berr en August gesparrd."

sparrich (Wun) -
sperrig. Wun.: "Bu bra(i)nge ma ocker der sparrijje Schraank enger."

sparsam (Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph, Wun) -
sparsam.Odf.: "Dä äas arech sparsam." Wun.: "Med dämm Gewerz müssde ganz sparsam emgeh."

Sparsamkeit (Odf, Rkh, Rph) -
Sparsamkeit. Odf.:  "Derch mei Sparsamkeit hon ech Ersparnisse."

Sparstromb (Odf, Rkh, Rph) -
Sparstrumpf,

Spass (Odf, Rkh, Rph, Wun) -
Spass. Odf.: "Mer harre veel Spass. Spass bei Seire. Da herd awwa da Spass off. Ech woll da doch nur en Spass mache. Do hon ech Spass dro." Wun.:" Dü wädd doch denn Känne ned da Spass vadarwe !"

spassech (Odf, Rkh, Rph, Wun) -
spassig. Odf.:"Dos äas spassech." Wun.: "Darr äss doch zü spassich, wie die Katzen sech jachderen."

Spassmacher (Odf, Rkh, Rph) -
Spassmacher.

Spassvoijel (Odf, Rkh, Rph) -
Spassvogel. Odff:: "Dä äas en Spassvoijel."

Spatche (Wun) -
Spatel. Wun.: "Em Lore wür da Senf merrem Spatche ausem gruße Pott geholld un denn Kunne ee ähre Glasser gedoo."

spätz (Bgh, Hem, Wun),  speatz (Fdg) -
spitz.

Spätzbüwe (Bgh, Hem, Wun) -
Spitzbube, Dieb. Wun.: "Haure Nochd worren Spätzbüwe em Haus."

Spatze (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph, Wun) -
Spatz, Sperling. Odf.. "Liwwa en Spatze ee da Haand , wie ne Douje offem Dach." Wun.: "Der Junge hot merrem Luftgewehr uff Spatze geschosse."

Spatzebee, Pl.: Spatzebeene (Bgh, Hem), Pl.:  Spatzeba, Dim.: Spatzebäächer (Odf, Rkh, Rph) -
Spatzenbein, sehr dünnes Bein.  Odf.: "Dä hött Spatzebaa." Bearb.: H. Parzinski, Rkh

Spatzebrost (Fdg) -
Spatzenbrust. Fdg.: "Du med deiner Spatzebrost."

Spatzeferra (Odf, Rkh, Rph) -
Spatzenfeder.

Spatzehearn (Fdg) -
Spatzenhirn.

Spatzenäast (Odf, Rkh, Rph) -
Spatzennest.

Späatzhacke (Odf, Rkh, Rph) -
Spitzhacke.

Spätzmaus (Odf, Rkh, Rph) -
Spitzmaus.

Spätznome (Odf Rkh Rph) -
Spitzname. Odf.: "Ech hon ken Späatznome."

spaziere geh (Wun) -
spazieren. Wun.: "Wädde merre spaziere geh?"

speale/ speele
(Bgh,Fdg, Hem, Laa, Wun) -
spielen.

Speatzbuwe (Fdg), Späatzbuwe (Odf, Rkh, Rph) -
Spitzbube. ODf.: "Du baeast en Späatzbuwe.",

Spedagel (Wun) -
Spektakel, Lärm, Krach. Wun.: "Wos madden die Känne en Spedagel, ma kann gor ned e bessje näbbe."

spedagelen (Wun) -
spektaken, Lärm, Krach machen. Wun.:"De Känne hun de gaanze Owed spedakelt, derr ech ned eeschlofe kunne."

Speeche, Pl.: Speeche (Bgh, Hem, Rld, Wun ) -
Speiche. Wun.: "E Speeche om Vorrerrod äs gebroche."

Speel Pl.: Speel (Bkb, Hem, Rld, Wun) –
Soiel.

Speeldeng (Bgh), Speeldang (Wun) -
Spielding, Mundharmonika.  Wun.: "Hosde gehorrt, wie schee e uff dämm Speeldang speele kann

Speelerei (Odf, Rkh, Rph) -
Spielerei. Odf.: "Dos äas nur Speelerei."

Speelmann (Bgh, Hem) -
Spielmann.

Speelmannskost (Bgh) -
Spielmanskost.

Spe-elwerk (Odf, Rkh,Rüh) -
Spielsachen.

speere (Bgh, Hem, Wun), speare (Fdg) –
spät. Wun.: "Su spere wäll ech ned mieh lusfohre."

speera (Nle) -
später.

speere (Hem, Rld, Wun), speern (Odf, Rkh, Rph) -
spüren. Odf.: "Speersch des ? Ech speerns. Ma speerds. Ech hons gespoordt. Die musse dos äach mol speern. Wun.: " Ech sperens en Knoche, derres anner Wärer gidd."

speern, gesponn (Odf, Rkh, Rph) -
spinnen. Odf.: "De Woll äas fertech gesponn. Spennst du? Du spennst doch. Die speern doch all merrenanna. Die hon scho immer gesponn."

speern (Odf, Rkh, Rph) -
spielen.  Odf.: "De Kernne musse speern."

speggeliere (Bgh, Hem, Wun) -
1. spekulieren, 2. acht geben, aufpassen. Wun.: "Brüjjest ned su ze spekeliere, ech weisen da dos ned."

Speggeliereise (Wun) -
Brille (scherzhaft).Wun.: "Uhne mei Spekeliereise kann ech dos ned läse."

Speiler, Pl.: Speiler (Wun) -
spitzes, kleines Holzstäbchen. Wun.: "Der Mann ass e Stecke Worschd un hadde uffemoo en Speiler em Hals."

Speis (Wun) -
Mörtel. Wun.: "De Speis wür aus Kalk, Zement, Saand un Wasser ogeriehrt."

Speisfass (Wun) -
Maurerkübel. Wun.: "Da Vadder nahm e aalt Zenkwannche als Speisfass."
Speisetafel (Odf, Rkh, Rph) -
Speisetafel.

Speisvuggel (Wun) -
Maurerkübel. auf der Schulter getragener Behälter für angemischten Maurermörtel. Wun.:  "Da Haandlanger müssde da Speisvugggel de Ledder nufftraa."

spendawel
spendabel. Wun.: Dü bäst haure awwer spendawel!

Spende, Pl.: Spende (Wun)  -
Spende. Wun.: "Die Kleerer sein ma ze klää, die wär ejj ee de Spende dünn."

spende (Wun) -
spenden. Wun.: "Die Preise sein alle gespendet worrn."

spendiere (Wun) -
spendieren. Wun.: "Da Grußvadder hadde denn Känne e Fohrt merrem Karrussel spendiert."

Spennel (Odf, Rkh, Rph) -
Spindel.

Spenzer (Wun) -
kurzärmliges, eng anliegendes Unterhemd für Damen. Wun.:"Der Spenzer äs beim Wasche eegelääfe."

Spern (Odf, Rkh, Rph) -
Spinne. Odf.: "Do setzt e decke Spern."

Spernäje (Odf, Rkh, Rph) -
Spinnenei.,

Spernerei (Odf, Rkh, Rph) -
Spinnerei. Odf.: "Dos äas doch alles nur Spernerei." die honn scho immer gesponn, die haben schon immer gesponnen,

Sperngewercke (Odf, Rkh, Rph) -
Spinnenwebe.

Spernnäast (Odf, Rkh, Rph) -,
Spinnennest.,

Spernrod (Odf, Rkh, Rph) -
Spinnrad,

Spernstowwe (Odf, Rkh, Rph)  -
Spinnstube.mehr spern, wir spinnen, de Woll aeas fertech gesponn, die Wolle ist fertig gesponnen,

späatz (Odf, Rkh, Rph) -
spitz. Odf.: "Dos Weib hött eh späatze Zonge. Dae hött e späatze Nose. Ech hon noch e späatz Geheer. Ech krije noch alles späatz. Du bäast awwa so späatz worn  (abgenommen)."

sperrangelweid (Fdg, Hem, Rld)
sperrngelweit. Fdg.: "De Deer steatt sperrangelweid off."

Spetze, Pl.. Spetze, Dim.. Setzje (Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph, Wun) -
Spitze. Odf.: "Treibs ned off de Spetze. Dos äas erschd de Spetze vom Eisbeerg. Da Kirchturm höt e hohje Spetze." Wun.:Treibs neduffde Spetze!  Do Kleed äs med Spetzebesaßd."

spetze (Wun) -
spitzen.

späatzfindech (Odf, Rkh, Rpph) -
spitzfindig. Odf.: Sei nett so späatzfindech."

spicheren  (Wun) -
1. sich sperren 2. (an etwas) festhängen, festhaken. Wun..: "Dos sparrijje Kramwark spichert sejj em Schübbkasde."

spiele (Bgh, Hem, Wun) -
spülen.

Spielstee/ Spielstää (Bgh, Wun) -
Spülstein, Spülbecken. Wun.: "Die schässerijje Kebbercher stehn nogg em Spielstää." s. Gostee

Spier, Pl.: Spiere  -
kurzer, zarter Grashalm. Wun.: "Die poor Spiere hie vorne rubb ää noch aus !"

Spijje (Hem, Rld), Speje (Odf, Rkh, Rph) -
Spucke. Odf.: "Do bleiwed em de Spucke weg."

spijje, speeg, gespeeje (Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph, Wun) -
spucken, speien. Wun.: ech spijjen, dü spijjesd, hä spijjed, mer spijjen, ehr spijjed, se spijjen; Prät.:  ech speeg, dü speejesd, hä speeg, mer speejen, ehr speejed, se speejen; Konj.:  ech speeje, dü speejesd, hä speeje, mer speejen, ehr speejed, se speejen; Imp.: spigg. Odf.: "Dä speid." Rld.:  "Hä spijjed." Wun.: "Der fra(i)che Junge harr uff mein Jacke gespeeje."

Spijjel (Bgh,Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph,  Wun) -
Spiegel. Odf.: "Begugg dech mol em Spijel wie du aussiehst." Wun.: "Gück dejj emoo em Spijjel o!"

Spijjelei (Hem,Rld) -
Spiegelei.

spijjelglod (Wun) -
spiegelglatt. Wun.: "Dü müsst veersichdich geh, dösse ärres spijjelglod!"

Spijjelglos (Odf, Rkh, Rph) -
Spiegelglas.

spijjeniere (Wun) -
spionieren. Wun.: "Hä wull spijjeniere, bu ech da Schlessel vom Schraank vasteckeld hun."

Spinat (Wun) -
Spinat (Spinacia oleracea). Wun.: "Bein Grußaller hadde sugor Spiaåt met Riehraje gässe."

Rasierspijjel (Odf, Rkh, Rph) -
Rasierspiegel.

Haandspijjel (Hem, Rld) -
Handspiegel,

Spiejjelglos (Hem, Rld) -
Spiegelglas,

spläddernaggend (Wun) -
splitternackt. Wun.:"Dos Känd sall ned spläddernaggend derch de Stuwwe lääfe."

Spledda (Odf, Rkh, Rph), Splädder (Wun) -
Splitter. Odf.: "Dä Spledda ee mein Äaje siehsde, awwa dä Balge ee dein Äaje, dä siehsd ned." Wun.: "Ech hun en Splädder em Zeejefanger, kannsde ma der emoo rauszieh?"

Splesse (Wun) -
Haarsträhne. Wun.: " Kemm da moo de Splesse ausem Gesechde !"

Splien (Odf, Rkh, Rph, Wun) -
Splien, Überspanntheit. Odf.: "Dä höt en Splien." Wun.: "Der kann sech su en Splien leisde."

Splint, Pl.: Splinde (Wun) -
Splint (der Sicherung von Schrauben o.Ä. dienender gespaltener Stift aus Metall). Wun.: "Die Rarrer würen merrer Kabbe unnem Splint o da Asse fesdegemochd."

Spodd (Wun) -
Spott. Wun.: "Se hun nür Hohn un Spodd gearnded."

spodde (Wun) -
spotten. Wun.: "Dü kemmest su dewärscht doher, dos spoddet jerer Beschreiwinge."

spoddbellich (Wun) -
spottbillig, sehr billig. Wun.: "Die sein spottbellich gewäsd, die Schüh."

Spor, Spore (Wun)  -
Spur. Wun.: "Wos feer e Dier hot da hie sei Spor hangerlosse ?"

Spoore (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rld Rph, Wun) -
Spaten. Odf.: "Ech growe med dämm Spore da Goarde rem." Wun: "Da Spore leid noch uffem Laand."

spore (Wun)
1. Spuren ziehen; 2. tun, was erwartet wird; 3. herumstreifen. Wun.: "Der Karle äs derch de Gejend gesport, wie wenne wos sichde."

Spooresteel (Hem, Rld, Odf, Rkh, Rph) -
Spatenstiel.

Sporn (Odf, Rkh, Rph) -
Sparre

spornstreechs (Wun) -
spornstreichs, unverzüglich. Wun.: "Do ärrre spornstreechs nom Lehre gelääfe un hot sech beschwerd."

spräche, sproch, gesproche (Bgh, Hem, Rld) -
sprechen.

spränge, sprung, gesprunge (Hem, Rld), sprönge (Odf, Rkh, Rph) -
springen. Odf.: "Die Kernne sprönge ewwa Dösch on Bänke. Ehrr sprengd alles em. Spröng ned ewwan Zau."

Spretze (Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph, Wun) -
Spritze.,Odf.: "Da Dokda hoett ma eh Spretze gegae, der Arzt hat mir eine Spritze gegeben, sie hoett noch en Spretza metgreje, sie hat noch einen Spritzer mitbekommen, ech sei vollbespretzt, ich bin vollbespritzt, Wun.: "Seire die Spretze kreit, geds em deitlich besser."

spretze (Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph, Wun) -
spritzen. Wun.: " Da Dukder horrer e Schmarzmeddel gespretzt. "Odf.: "Ech spretze dech nass."

Spretzehaus (Hem, Odf, Rkh, Rld, Wun) -
Spritzenhaus.,

Sprung, Pl.: Sprenge (Wun) -
1. Sprung; 2. Quelle. Wun.: "Hie em Waald ärren Sprung. Do sting frieher en Pohl bei, wu e Kebbche drohung."

Spor, Pl.: Spore (Wun) -
Spur. Wun.: "Wos feer e Dier hot da hie sei Spor hangerlosse?"

spore (Wun) -
1. Spuren ziehen; 2. tun, was erwartet wird; 3. herumstreifen. Wun.: "Der Karle äs derch de Gejend gesport, wie wenne wos sichde."

Spornnäl (Odf, Rkh, Rph) -
Sparrennagel.

Spoore (Odf, Rkh, Rph) -
Spaten.

spornstreechs (Wun) -
spornstreichs, unverzüglich. Wun.: "Do ärre spornstreechs nomm Lehre gelääfe un hot sech beschwerd."

Spott (Wun) -
Spott. Wun.: "Se hun nür Hohn un Spott gearnded."

spottbellich (Wun) -
spottbillig, sehr billig. Wun.: Die sein spottbellich gewäsd, die Schüh."

Spriele (Bgh) -
Stare.

Sprooche, Pl.: Sprooche (Bgh, Hem, Rld, Wun) -
Sprache. Wun.:  "Dem hots de Sprooche vaschlaa."

spoorn (Odf, Rkh, Rph) -
spuren. Odf.: "Wenn de ned spoorsd, da bassiert wos." Der höt gespoord. Dä spoord mer offs Wort."

spräche, sproch, gesproche (Bgh, Hem) -
sprechen.

spretze (Hem, Rld), spratze (Wun) -
spritzen. Wun.: "De Brie spratzde ausem Briehfass berr uff sei Schüh."

spratzich (Wun) -
(von Haaren) spröde, strohig, abstehend. Wun.: "Die Hoore sein vom Wasser un vo da Sunne su spratzich worrn."

Spra(i)nkel (Wun) -
1. Sprenkel, kleiner Fleck; 2. Holzknebel, der Kühen am Bein befestigt wurde, um sie am Treten zu hindern. Wun. "De Küh kreeg en Spra(i)nkel o ds Bää, desse ned träre kunne."

spra(i)nkelen (Wun) -
sprenkeln. Wun.: "Sei Gesechde wor med Summerplacke gespra(i)nkeld."

sprange, sprung, gesprunge (Wun) -
springen. Wun.: "Ech hedde ned geglefft, derre su weid sprange kenne. - Ds Reh sprung en Waald."

Sprengsäl (Odf, Rkh,  Rph) -
Sprungseil.

Sproch, Pl.: Spriche (Wun) -
Spruch. Wun.: "Nü sag dein Sproch uff !"

Sproche, Pl.: Sprochen (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rld; Rph, Wun) -
Sprache. Odf.: "Mer schwetze inse äjene Sproche,. Jede Fremdsproche muss ma erschd noch läarn." Wun.: "Dämm hots de Sproche vaschlaa."

Sprong (Odf, Rkh, Rph) -
Sprung.  Odf.: "Med em Sprong wore ewwasch Wassa gespronge. Dos Deppe hoöt en Sprong."

Spronggruwe (Odf, Rkh, Rph), -
Sprunggrube.

Sprosse (Wun) -
Sprosse. Wun.: "O der Ledder ärre Sprosse gebroche."

Sprulskaste (Odf, Rkh, Rph) -
Starenkaste.

Sprung (Wun)-
1. Sprung; 2. Quelle. Wun.: "Hie em Waald ärren Sprung. Do stink frieher en Pohl bei, wu e Kebbche drohung."

Spu Pl.: Speene (Bgh, Wun) -
Span. Wun.: "Die Speene vabrann ma em Owe."

Spüle, Pl. Spüle -
Spule, (Rolle auf die etwas aufgewickelt wird). Wun.: "Ds gespunnene Gore wür uffe Spüle geweggeld."

spüle (Wun) -
spulen. Wun.: "Spül vo dämm Zwarn emoo worr uffe klää Rellche."

Spulga/ Spulger (Gkh, Wun) -
1. Holzscheit, aus dem ein Löffel geschnitzt wurde; 2. kleiner Holzscheit im allgemeinen (auch Abfallholz), 3. gerissenes Holz, etwa 80 cm lang für das Backhaus., Wun.: "Die Hulzkletze würen ee Spulger vo da bassende Greße gesäjed."

Spur (Hem),  Spor (Odf, Rkh, Rph) -
Spur. Odf.: "Ma erkennd noch die Spurn aus vagangener Zeit.

spurlos (Odf, Rkh, Rph) -
spurlos. Odf.. "Dos äas ned spurlos o mehr verrewwa gegange."

Spüronge (Odf, Rkh, ph) -
Spürung. Odf.: "De höt Spüronge (einen Schwipps) ."

Stiffmodder (Fdg) -
Stiefmutter. Fdg.: "Die Keanne worre vo da Stiefmodder gewäckt."
 
su (Bgh, Hem, Mol, Rld, Wun)  -
so.

subaale (Wun) -
sobald. Wun.: " Ech melden mech, subaale wie ich dehääme sein."

Süche (Hem, Rld), Siche (Odf, Rkh, Rph) -
(die) Suche. Odf.:"Ech hons Siche offgä."

süche (Hem), siche (Odf, Rkh, Rph) -
suchen. Odf.: "Ech siche o deer. Wos sichsd du da?  Do hon ech dro gesuchd. De hon sech gesuchd on fonne. Heer off med der Sicherei. Ech hons Siche ooffgä. Du sichsd äach o da Nölle em Haahäf. Dä sichd werra o nem Ausweg.Dä höt schnäall des Weire gesuchd."

Sücherei (Hem, Rld), Sicherei (Odf, Rkh, Rph) -
Sucherei.


Sucke (
Odf, Rkh, Rph) -
Socken.  Odf:. "Mach dech off de Socke." Der Sucke harre Loch ee da Verschde."

sucke (Fdg), sücke, sückele (HemRld) -
Sodbrennen.


Sudder (Wun) -
1. Eiter. 2. feuchter Absatz in der Pfeife. Wun.: "Dü müsst da Vabaand wesselen un gücke, ob noch Sudder aus der Wunne kemmd."

suddere (Bgh, Wun) -
eitern. Wun.: "Der Schwäre o deim Hals sudderd jo als noch."

Sufa (Bgh) -
Sofa..

süggele (Bgh) -
saugen.

sugoa/ sugor (Bgh, Wun) -
sogar. Wun.."Erschd wullen se naud davo wesse, awwer da hotsen sugor Spass gemoochd."

Suhle (Bgh) -
Sohle.

süjje, sog, gesoge (Bgh, Hem, Rld, Wun), süjje, süjjede, gesüjjet (Wun) -
saugen.Wun.: Präs.: ech süjjen, dü süjjesd, hä süjjed, mer süjjen, ehr süjjed, se süjjen; Prät.: ech süjjede, u.s.w.; Konj.: ech süjjede, dü süjjedesd, hä süjjede, mer süjjeden, ehr süjjeded, se süjjeden; Imp.: sügg!

sulange (Hem, Mol, Rld) -
solange.

Sulba (Hem, Rld) -
Pökelbrühe. Bgh.: "noch em Sulba lejje" (noch tief schlafen, nach einer durchzechten Nacht).

Sulbafass (Bgh) -
Holzfass zum Pökeln.

sulbare (Hem, Rld) -
pökeln.

Soldoade (Fdg), Suldore (Hem, Rld), Soldode (Odf, Rkh, Rph, Wun) -
Soldat. Fdg.: "Eh woar aktiver Soldoate."

sull, sullde, gesulld (Bgh, Hem, Rld) -
sollen. Rld.: Präs. : ech sall, dü sadd, hä sall, mersinn, ehr silld, se sinn; Prät.: ech sullde, dü sulldesd, hä sullde, mer sullden ehr sullded, se sullden,

Sumbelar (Wun)-
Somplar (zu Bromskirchen). Wun.: "Sumbelar ärren Ort, der zü Brummeskerche geheerd."

Summa/ SummerPl.: Summa/ Summer (Bgh, Hem, Rld, Wun), Sommer (Gro) -
Sommer. Wun.: "Dos worren nasse Summer detz Johr."

Summadiarche, Pl: Summadiarcha (Bgh) -
Löwenzahn.

Summerplacke (Wun) -
Sommersprossen. Wun.: "Der Junge hots Gesechde vull Summerplacke."

summersch (Wun) -
sommers, im Sommer.  "Da Grußvdder zog summersch wie wändersch sei laange Engerhose o."

Summerseire (Wun) -
Sommerseite., nach der Sonne gelegener Flurteil Das Land, was wir vor der Seperation am Heiskopf hatten, war Sommerseite.Wun.: " Dos Laand, wos ma veer da Seberazion om Heiskobb hadden, wor Summerseire."

Sunne (Bgh, Hem, Rld) -
Sonne.

Sunnestrahl (Hem) -
Sonnenstrahl.

sunsd (Bgh), sost (Hem, Rld) -
sonst.

süa, sür (Bgh, Hem, Rld) -
sauer.

Sürmüs (Bgh, Bkb, Hem, Wom, Wdh, Wun), Souamus (Odf, Rkh, Rph) -
Sauerkraut. In Salz eingestampfter, geschnittener und haltbar gemachter Weißkohl; ein schmackhaftes und gesundes Wintergemüse. Bkb: Sürmüs wad em Müsdeppe (Stenerddeppe) gemocht." Odf: "Haure geds Souamus med gestombde Doffeln."  Wun.: "Harue gids Sürmüs un gestumpde Duffel."

Surrel (Ban, Fdg), Sürrel (Bgh, Hem, Wun) -
1. Sudel, 2. Jauche.

Sürrelbassäng (Bgh), Surrellbassäng (Fdg) -
Jauchegrube.

sürrelich (Wun) -
schmutzig . Wun.: "Dos Waschwasser äs schonn ze sürrelich, ech mürres bei de Blümme scherre."

Summadaag (Hem) –
Sommertag.

Summer (Wun) -
Sommer. Wun.: "Dos worren nasse Summer detz Johr."

Summerplacke m. (Wun) -
Sommersprossen. Wun.: "Der Junge hots Gesechde vull Summerplacke."

summersch (Wun) -
sommers, im Sommer. Wun.:  "Da Grußvaadder zog summersch wie wändersch sei laange Engerhose o."

Summerseire f. (Wun)
Sommerseite. Wun.: "Dos Laand, wos ma veer da Seberazion om Heiskobb hadden, wor Summerseire."

Sunndaag (Bgh, Hem, Rld, Wun) -
Sonntag. Wun.: "De Sunndag kemmt de Stodtguude uff Besüch."

sunndages (Wun) -
sonntagsmäßig. Wun.: "Zick dejj endlijj emoo sunndages o!

Sunndages-brore (Wun) -
Sonntagsbraten. Wun.: "Mer hun da Sunndagesbrore als gässe."

sunnerbar (Wun) -
sonderbar Das sind sonderbare Menschen. Dås sein sunnerbåre Mansche.

sunnerlich (Wun) -
sonderlich  Wun.: Dos Känd hot ned sunnerlich veel zügenumme.

Sunnowend (Bgh, Hem, Rld, Wun),  -
Sonnabend, Samstag. Wun.: "Bes de Sunnowed seimer werrer do."

Sürrelbrieh (Bkb, Wom) -
Dreckwasser, Pfütze.

setze (Wun) -
sitzen. Wun.: "Dos Känd kann ned rüüch om Desch setze."

su (Wun) -
so. Wun.: "Dos gään ech deer su.  Su en dumme Sproch!"

subaale (Wun) -
soald. Wun.. "Ech melden mech, subaale wie ich dehääme sein."

Sucke, Pl.: Sucke (Hem, Rld, Wun) -
Socke. Wun.: "Der Sucke hårre Loch ee da Verschde."

süjje (Wun) -
saugen. Wun: "Dos Känd süjjet nogg om Dömme."

Sumbelar (Wun) -
Somplar. Wun.: "Sumbelar ärren Ord, der zü Brummeskerche geherrt."

Sunndag (Wun) -
Sonntag. Wun.: "De Sunndag kemmt de Stodtgude uff Besüch."

sunndages (Wun) -
sonntagsmäßig, für einen Sonntag angebracht. Wun.: "Zick dejj endlijj emoo sunndages o!

Sunndagesbrore (Wun) -
Sonntagsbraten. Wun.: "Mer hun da Sunndagesbrore als gässe."

Sunne (Wun) -
Sonne. Wun.: "De Sunne hot de gaanze Dag laang geschänn."

sunnerbar (Wun) -
sonderbar. Wun: "Dos sein sunnerbare Mansche."

sunnerlich (Wun) -
sonderlich. Wun.: "Dos Känd hot ned sunnerlich veel zügenumme."

Sunnowed(Wun) -
Sonnabend, Samstag. Wun.: "Bes de Sunnowed seimer werrer do."

sür (Hem, Rld, Wun), soua (Odf, Rkh, Rph) -
sauer. Odf.: "De Melche wird soua. Dos äas ma soua offgestooße. Die Arwed äas ma soua worn. Du mächsd awwa e souares Gesechde. Dä souare Rabarwa. Dä äas so soua, dä ziehd em es Hemd ee de Hose. Soua mächd lustech. Soua Mus -Sauerkraut. Wer em Somma Kappes klaut, dae höt em Wernda Sauerkraud. Wun.: "De Arwed äs ma haure süür worrn."

Sürambel  (Wun) -
Sauerampfer (Rumex acetosa). Wun.. "Die Wesse äs rud vo lödder Süürambel."

sust (Wun) -
sonst. Wun.: "Mach schwenge, sust fehrt da Bus uhne dech lus!"

susdet (Wun) -
sonst. Wun.: "Dos hadde doch susdet ned gemochd."

susicher (Wun) -
wahrhaftig. Wun.:"Itzt hun se susicher der Karschebääm emgemochd."

Süttch (Wun) -
1. abgestandene Reste von Getränken; 2. trübe, schmutzige Flüssigkeit. Wun.: "Der Süttch trank ech ned mieh."
                           
Title
Impressum:

Dr. Peter Kickartz, 57319 Bad Berleburg - Hemschlar, Hof Rinthersbach. Postalisch: 52074 Aachen, Hans Böckler - Allee 3
Zurück zum Seiteninhalt